02 Haziran 2023
Ulaşım Tarihindeki İlham Verici Kadınlar
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin artan önemi, kadınların hikayelerinin arşivlerin tozlu raflarından indirilerek tarihte hak ettikleri yerlere kaydedilmesini sağlıyor. Sanat, spor, siyaset ve diğer pek çok alanda yaşanan bu gelişme, ulaşım tarihini de eşitlikçi bir bakışla yeniden ele almayı gerekli kılıyor. Biz de bu yazıda yaratıcılıkları ve öncülükleriyle adını ulaşım tarihine yazdıran kadınlara yer vererek onların ilham verici yaşamlarına konuk olacağız.
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin öneminin daha fazla anlaşılması geçmişin de bu bakış açısıyla yeniden değerlendirilmesini beraberinde getiriyor. O güne dek isimleri tarihte öne çıkmayan, başarıları göz ardı edilen ve silikleştirilen figürlerin önemli tarihsel ilerlemelerin, yaratıcı süreçlerin ve icatların aktörleri oldukları teslim edilerek her alanda yeni bir tarih yazımı ortaya konuyor. Spor, bilim, edebiyat, siyaset, sanat tarihi gibi ulaşım tarihi de yeni ve eşitlikçi bir gözle okunduğunda pek çok kadının başarılarıyla bu tarihteki yerini aldığı görülüyor. Bu yazıda arşivlerin tozlu sayfalarından sıyrılarak yaratıcılıkları ve öncülükleriyle adını ulaşım tarihine yazdıran kadınlara yer vereceğiz.
Luella Bates
19. yüzyılın sonunda Wisconsin’de doğan Luella Bates, 1918’de Four Wheel Drive Auto Co. şirketinde kamyon sürücüsü olarak çalışmaya başlıyor. O yıl şirket, erkek çalışanları I. Dünya Savaşı’ndaki görevleri dolayısıyla çalışamadığı için 150 kadını istihdam ediyor. Dünya savaşı sona erdikten sonra da şirkette çalışmaya devam etmeyi başaran Bates, ısrarıyla gazetelerde dahi kendine yer buluyor. Four Wheel Drive Auto Co., Bates’i kariyeri boyunca pek çok şehri ziyaret edeceği önemli turlara çıkmak üzere görevlendiriyor ve Bates bu esnada ehliyet alarak New York’un ehliyet sahibi ilk kadın kamyon sürücüsü olma unvanını elde ediyor. Sürücülüğün yanı sıra, kamyon tamirinde de uzmanlaşan Bates, ön açıcı bir figür olarak ulaşım tarihindeki yerini alıyor.
Helen M. Schultz
Helen M. Schultz, namıdiğer “otobüs kraliçesi” de Bates gibi 19. yüzyılın sonunda dünyaya geliyor ve stenograf olmak üzere eğitim alıyor. Hal böyle olsa da Schultz kendine bambaşka bir rota çiziyor ve Red Ball Transportation Company şirketini hayata geçirerek Iowa’da bir kadın tarafından kurulan ilk otobüs firmasının sahibi oluyor. Kadınların bankalardan finansal destek almasının ve şirket kurmasının oldukça güç olduğu bir zamanda gerçekleştirdiği bu hamleyle dikkat çekici bir başarıya imza atan Schultz’un firması Charles City ve Waterloo arasında sefer yapan tek bir otobüsle başladığı faaliyetlerini giderek büyütüyor. Yalnızca işletmeci olarak değil muhasebeci ve tamirci olarak da şirketine katkı sunan Schultz, ilerleyen dönemlerde kariyerini servis istasyonu işleterek sürdürüyor.
Wilma Russey
Wilma Russey için New York’un ulaşım tarihini dönüştüren figürlerden biri demek abartılı olmaz. Bir yıl boyunca araç tamircisi olarak çalıştıktan sonra 1915’te kentin ilk taksi sürücüsü olarak adını tarihe nakşeden Russey, kentte büyük ilgi topluyor. New York Times’da yer bulmanın yanı sıra, pek çok yolcunun ilgisine de mazhar olan Russey, etkileyici stiliyle de ün kazanıyor.
Mary Walton
Kadınlar, yalnızca kullandıkları araçlarla değil geliştirdikleri icatlarla da ulaşım tarihinde büyük dönüşümlere imza atıyor. Bu isimlerden biri olan Mary Walton, 19. yüzyılda yaşayan ve hava ve ses kirliliğini azaltmak üzere çalışmalarda bulunan bağımsız bir araştırmacı olarak tanınıyor. İcatlarıyla iki patent sahibi olmaya hak kazanan Walton’un başlıca yaratımlarından birinin New York’taki demir yolunun neden olduğu gürültüyü azaltmak üzere hazırladığı düzenek olduğu biliniyor. 1881’de patent verilen bu düzenek, demir yolu şirketleri tarafından hızla satın alınarak devreye alınıyor. Mucidin ikinci önemli yaratımı ise hava kirliliğini merkeze alarak gerek trenlerin gerek fabrika bacalarının neden olduğu salınımı azaltmayı amaçlıyor. Bu hedef doğrultusunda Walton, kirletici maddeleri havaya salınmadan yakalamayı sağlayan bir kanalizasyon sistemi icat ediyor.
Hacer Öçsu
Sadece yaşadığı kent olan Ankara’nın değil Türkiye’nin de ilk taksi şoförü Hacer Öçsu. Arşivlerde yerini alan fotoğrafında kolunu Ankara Kalesi’nin önündeki aracının camından dışarı çıkarıp hafifçe tebessüm ederken gördüğümüz Öçsu, 1911’de İstanbul’da dünyaya gelmiş. Babasının mesleği olan şoförlüğü sürdürerek 1949’da taksicilik kariyerine başlamış. Dikkatli şoförlüğüyle ünlenen Öçsu, taksi şoförlüğünün ardından kariyerini Ulus-Kızılay dolmuşunda şoförlük yaparak sürdürmüş.
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin öneminin daha fazla anlaşılması geçmişin de bu bakış açısıyla yeniden değerlendirilmesini beraberinde getiriyor. O güne dek isimleri tarihte öne çıkmayan, başarıları göz ardı edilen ve silikleştirilen figürlerin önemli tarihsel ilerlemelerin, yaratıcı süreçlerin ve icatların aktörleri oldukları teslim edilerek her alanda yeni bir tarih yazımı ortaya konuyor. Spor, bilim, edebiyat, siyaset, sanat tarihi gibi ulaşım tarihi de yeni ve eşitlikçi bir gözle okunduğunda pek çok kadının başarılarıyla bu tarihteki yerini aldığı görülüyor. Bu yazıda arşivlerin tozlu sayfalarından sıyrılarak yaratıcılıkları ve öncülükleriyle adını ulaşım tarihine yazdıran kadınlara yer vereceğiz.
Luella Bates
19. yüzyılın sonunda Wisconsin’de doğan Luella Bates, 1918’de Four Wheel Drive Auto Co. şirketinde kamyon sürücüsü olarak çalışmaya başlıyor. O yıl şirket, erkek çalışanları I. Dünya Savaşı’ndaki görevleri dolayısıyla çalışamadığı için 150 kadını istihdam ediyor. Dünya savaşı sona erdikten sonra da şirkette çalışmaya devam etmeyi başaran Bates, ısrarıyla gazetelerde dahi kendine yer buluyor. Four Wheel Drive Auto Co., Bates’i kariyeri boyunca pek çok şehri ziyaret edeceği önemli turlara çıkmak üzere görevlendiriyor ve Bates bu esnada ehliyet alarak New York’un ehliyet sahibi ilk kadın kamyon sürücüsü olma unvanını elde ediyor. Sürücülüğün yanı sıra, kamyon tamirinde de uzmanlaşan Bates, ön açıcı bir figür olarak ulaşım tarihindeki yerini alıyor.
Helen M. Schultz
Helen M. Schultz, namıdiğer “otobüs kraliçesi” de Bates gibi 19. yüzyılın sonunda dünyaya geliyor ve stenograf olmak üzere eğitim alıyor. Hal böyle olsa da Schultz kendine bambaşka bir rota çiziyor ve Red Ball Transportation Company şirketini hayata geçirerek Iowa’da bir kadın tarafından kurulan ilk otobüs firmasının sahibi oluyor. Kadınların bankalardan finansal destek almasının ve şirket kurmasının oldukça güç olduğu bir zamanda gerçekleştirdiği bu hamleyle dikkat çekici bir başarıya imza atan Schultz’un firması Charles City ve Waterloo arasında sefer yapan tek bir otobüsle başladığı faaliyetlerini giderek büyütüyor. Yalnızca işletmeci olarak değil muhasebeci ve tamirci olarak da şirketine katkı sunan Schultz, ilerleyen dönemlerde kariyerini servis istasyonu işleterek sürdürüyor.
Wilma Russey
Wilma Russey için New York’un ulaşım tarihini dönüştüren figürlerden biri demek abartılı olmaz. Bir yıl boyunca araç tamircisi olarak çalıştıktan sonra 1915’te kentin ilk taksi sürücüsü olarak adını tarihe nakşeden Russey, kentte büyük ilgi topluyor. New York Times’da yer bulmanın yanı sıra, pek çok yolcunun ilgisine de mazhar olan Russey, etkileyici stiliyle de ün kazanıyor.
Mary Walton
Kadınlar, yalnızca kullandıkları araçlarla değil geliştirdikleri icatlarla da ulaşım tarihinde büyük dönüşümlere imza atıyor. Bu isimlerden biri olan Mary Walton, 19. yüzyılda yaşayan ve hava ve ses kirliliğini azaltmak üzere çalışmalarda bulunan bağımsız bir araştırmacı olarak tanınıyor. İcatlarıyla iki patent sahibi olmaya hak kazanan Walton’un başlıca yaratımlarından birinin New York’taki demir yolunun neden olduğu gürültüyü azaltmak üzere hazırladığı düzenek olduğu biliniyor. 1881’de patent verilen bu düzenek, demir yolu şirketleri tarafından hızla satın alınarak devreye alınıyor. Mucidin ikinci önemli yaratımı ise hava kirliliğini merkeze alarak gerek trenlerin gerek fabrika bacalarının neden olduğu salınımı azaltmayı amaçlıyor. Bu hedef doğrultusunda Walton, kirletici maddeleri havaya salınmadan yakalamayı sağlayan bir kanalizasyon sistemi icat ediyor.
Hacer Öçsu
Sadece yaşadığı kent olan Ankara’nın değil Türkiye’nin de ilk taksi şoförü Hacer Öçsu. Arşivlerde yerini alan fotoğrafında kolunu Ankara Kalesi’nin önündeki aracının camından dışarı çıkarıp hafifçe tebessüm ederken gördüğümüz Öçsu, 1911’de İstanbul’da dünyaya gelmiş. Babasının mesleği olan şoförlüğü sürdürerek 1949’da taksicilik kariyerine başlamış. Dikkatli şoförlüğüyle ünlenen Öçsu, taksi şoförlüğünün ardından kariyerini Ulus-Kızılay dolmuşunda şoförlük yaparak sürdürmüş.
